02-28-2020, 09:36 AM
Tütün Nedir? Faydaları Zararları Nelerdir? Tütün Çeşitleri Nelerdir? Altın Tütün Nedir? Nerelerde Yetişir?
Besinin Adı
Türkçe: Tütün
İngilizce: Tobacco
Latince: Nicotiana tabacum
Vatanı ve İklimi:
Ana vatanının Amerika Kıtası olduğu tahmin edilen tütünün, yapılan coğrafi keşifler sonucunda; Amerika’da Mayalılara ait taşlara çizilmiş olan resimlerde, çeşitli kullanım alanlarına ve pipo şekillerine rastlanmıştır. Tütün; başlangıçta dini törenlerde kullanılmış, daha sonraları farklı şekillerde içilmeye başlanmıştır. Keşiflerle beraber tüm dünyaya yayılmıştır. Avrupa’da başlangıçta ilaç olarak kullanılan tütün, zamanla nargile, pipo, puro, çiğneme tütünü, enfiye ve sigara olarak haz vermek maksatlı kullanılmıştır.
1559 senesinde, Portekiz’de Jean Nicot isimli bir Fransa elçisi tütünü; baş ağrısına, astıma, öksürüğe, kadın hastalıklarına ve mide rahatsızlıklarına iyi geldiğini belirtip, Fransız Kraliçesine sunmuştur. Bu yüzden tütün “Sefir otu” veya “Kraliçe otu” olarak da adlandırılmaktadır.
Tütün Türkiye’ye 17.yüzyılın başlarında gelmiştir. Osmanlı topraklarında da tıpkı Avrupa’da sanıldığı gibi, başlangıçta ilaç niyetine kullanılmıştır. Osmanlı döneminde, ihracatta önemli bir rolü olan tütünün; son zamanlarda sağlığa olan zararlarından dolayı, üretiminde kısıtlamalar olmuştur.
Bitkisel Özellikleri:
Tütün, patlıcangiller familyasına ait tek yıllık bir bitkidir. Aynı zamanda aromatik bitkiler, keyif verici bitkiler ve endüstri bitkileri kategorisinde yer alır.
Tütünün gelişimi; iklime, coğrafi şartlara ve toprak yapısına göre değişiklik gösterir. Vejetasyon dönemi*, iklime bağlı olarak 80 ila 120 gün arasında değişiklik gösterir. Tütünün gelişme döneminde ihtiyacı olan en düşük sıcaklık 13-15ᵒC, ortalama sıcaklık 26-27ᵒC, en yüksek sıcaklık ise 35-38ᵒC’dir. Düşük nikotinli ve iyi kaliteli tütün elde edilebilmesi için, 1800-3500ᵒC toplam sıcaklık gerekmektedir.
Tütün gelişimini etkileyen başka bir etken de; toprağın sıcaklığıdır. Çimlenmenin sağlanabilmesi için, toprağın sıcaklığı minimum 11ᵒC olmalıdır. Gelişme döneminde suya ihtiyaç duyan tütün, olgunlaşma döneminde kuraklık ister.
Faydaları ve/veya Zararları:
Bilimsel çalışmalara göre sigara; inme, kalp hastalıkları, akciğer hastalıkları ve diyabet dahil olmak üzere pek çok kronik hastalığa sebep olmaktadır. Aynı zamanda, en az 15 tür kansere sebep olduğu/tetiklediği de belirtilmiştir.
Sigara tüketim sıklığı 1964’den günümüze %50 oranında azalsa da, dünyada sigara tüketim oranı oldukça yüksektir. Bu oran, ülkeler arasında ve erkek-kadın arasında da değişiklik göstermektedir. Bu azalmaya rağmen tütün kullanımı, ABD’de hastalıkların ve erken ölümlerin en önde gelen nedenidir.
Tütüne maruz kalan canlılarda görülen kimyasal maddeler; karbon monoksit, polisiklik aromatik hidrokarbonlar, nikotin, uçucu organik bileşikler, metaller ve tütün spesifik nitrozamin (TSNA)’lerdir.
Dünya genelinde sigara tüketim oranları hakkında yapılan bir araştırmaya göre; erkeklerde sigara kullanım yaygınlığının ortalama %24 olduğu görülmüştür. Her etnik grup erkekleri arasında eşdeğer oranlar gözlemlenmiştir. Bu oranlar %25 Karayipler, %21 Afrika, %20 Hint, %29 Pakistan, %40 Bangladeş, %21 İrlanda olarak belirlenmiştir. Kadınlar arasında da oranlar değişiklik göstermektedir. Bu oranlar Afrika’ da %10, Hindistan’da %5, Pakistan’da %5, Bangladeş’te %2, İrlanda’da %8 ve Çin’de %26 olarak belirlenmiştir. Erkeklerin dünya genelinde sigara tüketiminin daha fazla olduğu görülmüştür.
Diğer İsimleri : Nicotiana, Tobacco, Tabac
Botanik Bilgi : Patlıcangiller familyasından olan bitki, bir yıllık ve 1-2 metre boyundadır. Dikine yükselen, otsu bir bitki olup gövdesi yuvarlak ve koyu yeşil renklidir. Yaprakları koyu yeşil renkli, kenarları bütün, geniş mızrak şeklinde, sıra ile dizilmiştir. Çiçekleri salkım demeti gibi bir arada toplanmış olup, ucu pembemsi veya leylâki, geri kısmı sarımsı beyaz renktedir. Meyveleri kapsül şeklinde kahverengimsi renkte olup içinde küçük tohumlar bulunur.
Yetiştirildiği Yerler : Anayurdu Amerika olan bir bitkidir. Türkiye’nin genellikle Ege bölgesinde ve az miktarda Güneydoğu Anadolu’da yetiştirilir.
Toplanması - Saklanması : Ağustos’tan Kasım’a kadar yaprakları alttan üstte doğru sırayla toplanır, kurutulur ve hafif ıslatıldıktan sonra tütün fabrikalarına satılır.
Bilinen Bileşimi : Yapraklarında tanen, zamk, nişasta, reçine ve nikotin vardır. Tohumları yağ bakımından zengindir.
Kaliteli Tütün Nasıl Anlaşılır?
Yerli tütünün değerinin anlaşılması ile birlikte özellikle Adıyaman Tütünü satışlarında patlama yaşanıyor. Bu durum hem üreticiler hem de satıcılar için sevindirici olsa bile maalesef yeni dolandırıcıların ortaya çıkmasına sebep oluyor. En çok da Adıyaman Çelikhan tütünü adını kullanan dolandırıcılar nereden getirdikleri belirsiz tütünleri kaliteli ve organik tütün diye satmaya çalışıyorlar.
Biz de bu sebeple bugün kaliteli tütün nasıl anlaşılır, özellikleri nelerdir gibi soruları yanıtlamaya çalışacağız. Bundan sonra sizler de tütün alırken bu hususlara dikkat ederseniz, aslında yerli tütünümüzün ithal sigaralardan çok daha iyi olduğunu görmüş olursunuz. Öncelikle ülkemiz topraklarında yetişen tütünlere bakalım.
Türkiye’de Üretilen Tütünler
Türkiye’nin coğrafik yapısı tütün üretimine oldukça müsait bir ülkedir. Bu yüzden hemen her bölgesinde tütün üretimi yapılır. Kısaca her bir bölge tütününün özelliklerinden bahsedelim:
Ege Bölgesi Tütünleri
Nikotini düşük, yanmaları yavaş, tatlı içimli, kokulu tütünler olan Ege bölgesi tütünleri, sert karakterli harmanların sertliğini azaltma, yavan içimli harmanları tatlılaştırma ve nötr harmanlara koku verme özellikleri nedeniyle sigara yapımcıları tarafından aranmaktadır. Büyük bir bölümü ihraç edilir.
Marmara Bölgesi Tütünleri
Bu bölge tütünleri tip olarak Ege ve Karadeniz bölgesi tütünlerine benzerlik gösterirler. Marmara bölgesi, ekolojisi ve toprak özellikleri sebebiyle polikültür tarım üretimi yapılmakta olduğundan tütün üretimi düşmektedir. Bölgede tütüne uygulanan fiyat politikası da tütün üretimini bitme noktasına getirmiştir.
Karadeniz Bölgesi Tütünleri
Karadeniz Bölgesi Tütünleri çok düşük oranda nikotinli, küçük boyutlu, kırmızı, açık kırmızı renkli, ince damarlı, ince nesiçli elastikiyeti, yüksek, tok içimli, tatlı aromatik kokulu tütünlerdir.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tütünleri
Bu bölge son yıllarda üretim alanı ve miktarında büyük artış göstermiş ve üretimde ikinci sıraya yerleşmiştir. Tütün üretim alanları birbirinden uzak, toprak yapısı çok farklı, ekolojik koşulları değişik yerler olmasından dolayı değişik tipte tütünler üretilmektedir. Küçük boyutlu tütünlerin yanında büyük boyutlu tütünlerde üretilmektedir. Bu bölge tütünleri Ege, Marmara ve Karadeniz bölgesi tütünlerinden fiziksel ve harman özellikleri bakımından çok farklılık göstermektedir. Bu bölge tütünleri içim ve koku yönünden Virginia tipi tütünlere benzemektedir.
Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tütünleri’de kendi içerisinde gruplara ayrılabilir. Yine bir kaç tanesinden bahseder:
Bitlis Tütünü (Altın Tütün)
Bitlis tütünü ince kıyımlı, altın sarısı renkte, hoş kokulu ve içimi sert bir tütündür. Bitlis tütünü oldukça ince kıyımlı olduğu için damarsızdır.
Muş Tütünü
Muş’ta yetişen tütün çeşididir. Özellikleri Bitlis tütününe oldukça benzer. Çok hafif bir tütündür.
Çelikhan Tütünü
Adıyaman’ın Çelikhan ilçesinde yetiştirilen tütünlerdir. Adıyaman Tütünü ve ya Çelikhan Tütünü adı ile anılır. Ülkemizde yetişen en popüler tütünlerden biridir. Rengi altın sarısına yakın ve ya kızıl olabilir. Kokusu hoştur ve içerken kötü bir tat bırakmaz. Genellikle tatlı sert kıvamda olurlar.
Tütün Almadan Önce Bilinmesi Gerekenler
Eğer ilk defa tütün alacaksanız bilmeniz gereken bazı hususlar var. Bu hususları madde madde yazalım.
Tütünün Kıyımı
Yaprak halinde ki tütünler kurutulduktan sonra kıyılır. Tütüncülerin deyimi ile bıçağa vurulur. Tütünün kıyımı içimini yakından ilgilendirir. Tütün 3 farklı boyutta kıyılır:
İnce kıyım: Kıyım eni 0,50–0,65 mm
Orta kıyım: Kıyım eni 0,65–0,85 mm
Kalın kıyım: Kıyım eni 0,85–1,00 mm
Kıyım eni inceldikçe:
Sigaraların yanması kolaylaşır. İnce kıyılmış tütünler daha çabuk yanar çünkü.
Kıyılmış tütünlerin dolgunluk niteliği artar, dolaylı olarak gramaj azalır.
Damarlar daha ince kıyılmış olacağından halk deyimi ile odun durumundan çıkar.
Sigaralar fazla sıkı ve katı olmaz, yumuşak ve esnek olur.
İnce kıyılmış tütün ile sarılan sigaraların içinde daha fazla boşluk olacağından, nefes çekerken tütünün dumanı ile birlikte daha fazla hava gelecektir. Bu nedenle de içimi daha hafif olur.
Tütünün Sertliği
Tütünün sertliğini büyük ölçü de nikotin oranı belirler. Tütünler hafif, orta, sert ve tatlı sert olmak üzere 4 farklı sertliğe ayrılır. Tütün almadan önce hangi sertlikte içebileceğinize karar vermelisiniz. Eğer ilk defa tütün içecekseniz bir kaç deneme yaptıktan sonra almanız daha mantıklı olacaktır. Bizden alıyorsanız daha önce hangi sigarayı içtiğiniz söylemeniz yeterli olacaktır. Biz o kıvamda bir Çelikhan Tütünü gönderiyoruz.
Yeni başlayanlar orta ve tatlı sert tütünleri karıştırabiliyorlar. Orta sertlikteki tütünün tatlı sert tütünden biraz daha ağır olduğunu unutmayın.
Tütünün sertliğini değiştiren bir diğer faktör de nem oranıdır. Eğer tütününüz çok kurursa oldukça sert bir kıvam alacaktır. Fakat fazlada nemlendirmeyin. Aksi taktirde nefes vermez ve kısa sürede bozulur.
Tütünün Tatlılığı
Bir tütünü içtiğinizde acı tat bırakıyorsa bunun iki nedeni vardır.
Bu tütün çok kalitesizdir.
Tütüne güzel koku ve renk vermesi için katkı maddeleri eklenmiştir.
Kaliteli tütünler hiç bir zaman acı bir tat bırakmaz. Sert tütün ile acı tadı karıştırmayın. Kaliteli tütünlerin içerken keyif veren hoş bir aroması vardır.
Tütünün Kokusu
Tütünün yanmadan önce ki ve yandıktan sonra ki kokusu oldukça farklıdır. Uzun bir süre tütün kullanan kişiler tütünün kalitesini kokusundan anlayabilecek seviyeye gelebiliyorlar. Önce yanmamış haldeki bir tütünün kokusundan bahsedelim.
Eğer tütün kalitesiz ise acı ve keskin bir kokusu vardır. Koklayınca genzi yakar. Bunun yanında tezek ve ot gibi kokan tütünler vardır ki bunlar da kalitesiz tütünlerdir.
Tütünün yandıktan sonraki kokusu ise ağır olmamalıdır. Hem içeni hem de çevredeki insanları rahatsız edecek kadar ağır bir kokusu varsa kalitesiz bir tütündür. Kalitesiz tütünlerin kokusu kısa bir sürede elinizde ve üst başınıza da siner. Oldukça rahatsız edici bir kokudur.
Tütünün Rengi
Tütünün kalitesini gösteren bir diğer önemli detay rengidir. Fakat her bölgenin tütünün farklı renklerde oluyor. Kimi bölgelerin tütünü altın renginde olurken kimileri kızıl renkte olabiliyor. O yüzden bu konu hakkında fazla yazmayacağım. Fakat şunu da söylemeden geçmeyelim. Dolandırıcılar kalitesiz tütünlere kükürt ekleyerek altın sarısı renk elde ediyorlar. Yani tütünün rengine kanıp hemen almayın. Rengini beğendiyseniz bile içimine de mutlaka bakın.
Tütünün kül rengi de kalitesi hakkında ip ucu verebilir. Katkı maddeli ve kalitesiz tütünlerin kül renkleri oldukça koyu olur.
SİGARA VE TÜTÜN BAĞIMLILIĞI
Tütün bağımlılığı nedir?
Sigara dünyada ve ülkemizde önemli bir halk sağlığı sorunudur ve yüksek oranda nikotin içerdiği için bağımlılık yapma potansiyeline sahiptir.
Sigara, nargile, pipo içme veya dumanının solunması zamanla kişide psikolojik ve fiziksel bağımlılık oluşturur. Tütün ürünlerinde 4000’den fazla kimyasal madde bulunmaktadır. Esas bağımlılık yapan madde nikotindir. Koklanarak burundan çekilen ya da çiğnenen dumansız tütünler de nikotin kadar yüksek düzeyde zehir içermektedir.
Yol açtığı sağlık sorunları
Kalp ve damar hastalıkları
Bronşların daralması sonucu akciğer rahatsızlıkları ve KOAH
Damarlarda tıkanma ve buna bağlı felç
Midede gastrit, ülser ve mide kanseri
Ciltte sararma, kırışıklık, cilt kanseri
Ağız kokusu ve dişlerde sararma
Gebelikte sigara içilmesi erken doğuma ve buna bağlı olarak çeşitli gelişim bozukluklarına, doğum sonrası ise sütün kesilmesine yol açar.
Sigarayı bıraktıktan sonra ...
Sigarayı bıraktıktan 2 saat sonra nikotin vücudunuzu terk etmeye başlar.
6 saat sonra kalp atış hızı ve kan basıncı düşmeye başlar.
12 saat sonra sigara dumanından kaynaklanan zehirli karbonmonoksit kan dolaşımınızdan temizlenir ve ciğerlerinizin daha iyi çalışmasını sağlar.
2 gün sonra tat ve koku duyularınız keskinleşir.
2-12 hafta içinde kan dolaşımı iyileşir, bu da yürüme, koşma gibi fiziksel aktiviteleri kolaylaştırır.
3-9 hafta sonra öksürme, nefes darlığı, hırıltı gibi problemler azalır ve akciğerleriniz güçlenir.
5 yıl içinde kalp krizi riski yarı yarıya azalır.
10 yıl sonra akciğer kanseri riski yarıya inerken kalp krizi riski hiç sigara içmemiş bir kişinin riskiyle aynı orana düşer.
Biliyor musunuz?
Dünyada her yıl 6 milyon kişi sigara sebebiyle hayatını kaybetmektedir. Bu sayı her 10 saniyede bir kişinin sigaradan ölmesi demektir.
Günde yaklaşık yarım paket sigara içen bir insan her gün beynine 300 nikotin vuruşu gönderiyor.
Bırakmak mümkün!
Sigara bırakma tedavisinde davranış danışmanlığı ve ilaç tedavisi büyük önem taşımaktadır. Ülkemizde pek çok hastanede Sigara Bırakma Poliklinikleri bulunmaktadır. Ayrıca özel sağlık kurumları da sigarayı bırakmaya yönelik ilaç ve psikolojik tedavi hizmeti vermektedir.
İlaç tedavisinin amacı, sigaranın bırakılmasını izleyen dönemde ortaya çıkan nikotin yoksunluğunu gidermektir. Bu ilaçlar doktor tarafından reçeteli olarak verilmektedir. Bunun dışında bir sağlık uzmanına başvurmadan satılan sigara bırakma ürünlerine itibar etmeyiniz.
Sigara içmenin ruhsal ve davranışsal yönleri olduğu da gözden kaçırılmamalıdır. Bu faktörler yeterince incelenmezse, nikotin yoksunluğu geçtikten sonra kişi tekrar sigaraya başlayabilir. Hastanın bağımlılık kriterlerine göre planlanan psikolojik tedavide baş etme becerileri, öfke kontrolü, aile görüşmesi, motivasyona yönelik çalışmalar ve değişik terapi yöntemleri uygulanmaktadır.
Bırakma tarihi belirleyin.
Çevrenizdeki kişilere sigarayı bırakmayı planladığınızı söyleyin.
Karşılaşabileceğiniz zorlukları kestirmeye çalışın ve plan yapın.
Çevrenizdeki bütün sigara, çakmak, kibrit ve kül tablalarını uzaklaştırın.
Bırakmanın yararlarını düşünün.
Yapacak, ilgilenecek yeni şeyler bulun.
Çocuğunuz sigara kullanıyorsa
Çocuğunuzu sigara içerken yakaladığınızda zarar vermeden sadece elindeki paketi alın ve sigara içilmemesi ile ilgili ev ya da okul kurallarını hatırlatın.
Sigara ile her yakaladığınızda aynı tepkiyi verin. Önemli olan tutarlı tepkiler vermektir. Sınırlarınız net olsun.
Kurallara siz de uyun, çocuklar sizi sigara içerken görmemeli.
Nasihat dilini kullanmadan sigaranın etkileri hakkında konuşun. Doğru bilgileri öğrenmesini sağlayın.
Risk faktörleri
Nikotin yüksek oranda bağımlılık yapıcıdır.
Bırakmaya çalışan içicilerin en az yarısında önemli oranda yoksunluk semptomları ortaya çıkar.
Kullanıcılar sigarasız bir hayatı hayal etmekte zorlanırlar. Bazı kullanıcılar tek başlarına yardımsız bırakabileceklerini düşünürler.
Bazı kullanıcılar olumsuz duygularla baş etme stratejileriyle ilgili sınırlı birikime sahiptir ya da sigarayı bırakmanın çok kolay olduğunu, dolayısıyla bununla uğraşmaya gerek olmadığını düşünürler.
Pasif İçicilik
Pasif içici, sigara kullanmayan ama sigara dumanına maruz kalan kişidir. Pasif içici olmanın etkileri sigara dumanına maruz kalmanın zamanı, yoğunluğu ve sıklığına göre değişmekle beraber her yıl milyonlarca insan sigaranın neden olduğu hastalıklar nedeni ile ölmektedir.
Tütün dumanına maruz kalmak kanser, kalp hastalıkları ve KOAH gibi birçok hastalığa neden olmaktadır.
Çocuklar tütün dumanının zararlı etkilerine karşı çok daha hassastırlar.
Tütün dumanına sadece 30 dakika bile maruz kalmak, uzun süreli sigara kullanıcılarında beliren fiziksel etkileri ortaya çıkarmaktadır.